Podboje Rzymu w Italii
Fenomen przemiany Rzymu, ośrodka miejskiego o lokalnym znaczeniu, w centrum prężnego, ekspansywnego państwa, a następnie światowego imperium, fascynował historyków już w czasach starożytnych i do dziś stanowi przedmiot głębokich rozważań.
Między Etruskami i Latynami
W VI w. p.n.e. Rzym, pierwotnie osada o latyńskich korzeniach, stał się etruskim miastem-państwem, które dzięki położeniu u przeprawy przez Tyber zapewniało jego mieszkańcom dominację w Kampanii. Etruscy królowie Rzymu kontrolowali także Związek Latyński, grupujący plemiona italskie zajmujące rejon Lacjum i czczące Jowisza Latyńskiego na Górze Albańskiej. Na przełomie wieków doszło do rewolty przeciwko Etruskom. W 509 r. w Rzymie miejsce Tarkwiniusza Pysznego, zgodnie z tradycją ostatniego króla, miał zająć inny władca etruski, Porsenna z Clusium. Wywołało to bunt Latynów, chcących uniezależnić się od Etrusków. W 504 r.p.n.e. na pomoc oblężonym w Arycji Latynom przybył Grek Arystodemos z Kume, który pragnął osłabić wpływy etruskie w tej części Italii. Arystodemos pokonał Etrusków i Porsenna wycofał się z Rzymu, oddając władzę miejscowej arystokracji.
Rzymianie nie stanęli w tej walce po stronie Latynów, wywołując niechęć Związku Latyńskiego do Rzymu. Dopiero bitwa z Etruskami nad jeziorem Regillus w 496r.p.n.e., a w konsekwencji zawarcie porozumienia ze Związkiem Latyńskim w 493r.p.n.e., przyniosły przełamanie izolacji Rzymu w Lacjum i rosnącą dominację Rzymian w federacji plemion latyńskich. Był to pierwszy krok w kierunku ekspansji Rzymu, najpierw w środkowej,a potem w całej Italii.
W VI w.p.n.e. ekspansja rzymska, często jeszcze w ramach Związku Latyńskiego, objęła najbliższych sąsiadów Rzymu. W trakcie walk z Ekwami oddziały rzymskie wpadły w zasadzkę, z której uratował je Lucjusz Kwinkcjusz Cyncynat, wzór obywatela rzymskiego. Jeden z najazdów Wolsków przeprowadził wygnany wcześniej z Rzymu arystokrata Gneusz Marcjusz Koriolan, który według legendy rzymskiej odstąpił od murów miasta, wzruszony błaganiami matki i żony.
